ڕۆژی 9ی بانەمەڕی ساڵی 2624ی کوردی واتە ١٣٠٣ی هەتاوی هێزی ئاسمانیی ڕژیمی پەهلەوی لە ڕێگەی ئاسمانیەوە هێرشی کردە سەر بەشێک لە شارەکانی لۆڕستان وەک خوڕەماوا و شاری کورد، لەو بوردومانە دا هەزاران کوردی لوڕ و بەختیاری گیانیان لە دەستدا و سەدان هەزار بنەماڵەش ڕاگوێزران و دوور خرانەوە. لە لایەکی ترەوە سپەهبود ئەمیر ئەحمەدی کە بە قەسابی لوڕستان ناسراوە هەزران کەسی کوشت و سەدان کەسی لە سێدارە دا.
ڕژیمی داگیرکەری فارس و ئێرانی بە ئامانجی سەپاندنی دروشمی یەک خاک، یەک نەتەوە، یەک ئاڵا و یەک زمان بەردەوام هەوڵی سڕینەوە و لەناوبردنی نەتەوەی کورد و باقی نەتەوەکانی تری داوە و لەو نێوە دا بە هۆڤانەترین شێوە نەتەوەی کوردی سەرکوت کردووە و لە ڕێگەی قەتڵوعام و کوشت و کوشتار و پاکتاوی نەژادی و ژینۆسایدەوە، سیاسەتی ئاسیمیلاسیۆن، لە ناوبردن و تواندنەوەی شوناسی نەتەوەی کوردی داوە.
لە سەردەمی ڕەزاخانی پەهلەوی دا بە مەبەستی سەرکوتکردنی کوردانی لوڕ و بەختیاری، ئەرتەشی ئێران بە هێزی زەوینی و ئاسمانیەوە هێرشێکی دڕندانەی بۆ بەشێکی زۆری ناوچە لوڕنشینەکان دەستپێکرد و جیا لە سەرکوتی شۆڕشەکانی لوڕستان و بوردومانی خوڕەماوا ، ژن و منداڵی کوردیان بە دیل گرت و دەستدرێژیان کردە سەریان و هەزاران کەسی تریان کوشت و لە سێدارە دا.
کۆنوانسیۆنی پێشگیری لە پاکتاوی نەژادی و تاوانەکانی لەم چەشنە کە لە ٩ی دێسامبەری ١٩٤٨ لە لایەن کۆڕی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە پەسەند کراوە، ژینۆ ساید و پاکتاوی نەژادی بەم چەشنە پێناسە دەکا:
ژینۆساید واتا: هەرکردەوەیەک کە بە ئامانجی لەناوبردنی بەشێک یان سەرجەم نەتەوە، قەوم و عەشیرە و نەژاد بە گشتی، بەڕیوە بچێ:
ئـ : کوشتنی ئەندامانی گرووپێک ؛
ب : گەیاندنی سەدمەی جەستەیی یا ڕۆحی بە ئەندامانی گرووپێک؛
پ : داسەپاندنی ئاگایانە و بە ئەنقەستی دۆخێکی تاینەتی و نالەباری ژیان بۆ سەر گرووپێک کە بە ئامانجی لەناوبردنی جەستەیی بەشێک یا گرووپەکە لە تەوایەتی خۆیدا؛
ت : سەپاندنی هەوڵ گەلێک بە مەبەستی پێشگرتن لە زاو و زێ لە گرووپەکە دا؛
س: ڕاگواستنی بە زۆرە ملی منداڵانی گرووپەکە بۆ گرووپێکی تر.
بە پێی ئەو پێناسەیەی نەتەوە یەکگرتووەکان، لەشکەرکێشیی ئەرتەشی ڕەزا شا بۆ ناوچەکانی لوڕستان هەر پێنج خاڵەکە دەگرێتەوە و لە هەموو بوارێکەوە پێناسەکەی پاکتاوی نەژادی و ژینۆ ساید .
١- لە ئەدەبیاتی دەوڵەتی ئێرانی داگیرکەر دا ، لەشکەرکێشیی ڕەزا شا بۆ لۆڕستان بە “عەمەلیاتی فەتحی لۆڕستان” ناو دەبردرێ.
۲- نەسل کوژیی لوڕستان بە تێکهەڵچوونێک لە برووجێرد لە ٢٤ی خەزەڵوەڕی ١٣٠٢ی هەتاوی و سەرەنجام بە لە سێدارە دانی عەلیمەردان خانی بەختیاری لە ساڵی ١٣١٣ی هەتاوی کۆتایی پێهات، هەر چەند سەرکوتی سیستماتیکی کوردانی لوڕ لە ١٣٠٠ی هەتاوی تاکوو ١٣١٨ بەردەوام بوو و دواتریش لە پاش شەڕی دووهەمی جیهانیەوە دەستی پێکردەوە و تاکوو ئێستاش بەردەوامە.
لە ساڵی ١٣٠٠ی هەتاوی لوڕەکانی مەمەسەنی کە دژ بە زوڵم و زۆری موعینوتوججاڕ شۆڕشیان کردبوو سەرکوت کران و هەروەها لە ساڵی ١٣٠٧ی هەتاویش ئەندامانی حیزبی ئەستێرەی بەختیاری بە توندی کەوتنە بەر هێرش و سەرکوت کران.
۳- جگە لە شەڕی ساڵی ١٣٠٩ی هەتاوی کە لە تەنگەی تامورادی بە ڕێبەریی کەی لۆهراسبی بویرئەحمەدی ڕوویدا ، لوڕەکان لە باقی شەڕەکان دا نەیانتوانیوە سەرکەوتوو بن و بە توندی سەرکوت کراون.
۴- ڕاگواستن و کوشتنی هەزاران کەس بوو بە هۆی لە ناوچوونی هێزی مرۆیی، لەرزۆکبوونی بناغەکانی کۆمەڵایەتی و لە ناوچوونی ئابووریی تەواوی ناوچە لوڕنشینەکان، هەروەها بووە هۆی ڕوانینی ئەمنیەتی و نیزامی و میلیتاریزەبوونی ناوچەکە و بەم هۆیەوە ناوچەکە لە بواری ئاوەدانی و گەشەسەندنەوە وەپاش کەوت و تا ئێستاش ئەو ڕوانینە درێژەی هەیە.
۵- توندوتیژی، کوشتار و لە سێدارە دان جگە لە سەرۆک عەشیرەکان، خەڵکی غەیرە نیزامی و سڤیلیشی کردە ئامانج، سووکایەتی و بێڕێزی بە شکۆی ژنان و منداڵان کرا و بەشێکی زۆری ژنان و منداڵان بە دیل گیران و کەوتنە بەر دەستدرێژیی جینسی .
بەشێکی زۆر لە دیل و ئەسیرەکان بە شێوەیەکی کارەساتبار سەر بڕدران و لەو بارەیەوە قازی ئەمریکایی بە ناوی داگڵاس لە کتێبی بیرەوەریەکانی دا بە وردی باسی کردووە.
۶- ئامانجی ڕەزا خان لەو نەسل کوژیە، لە لایەک دەست داگرتن بوو بە سەر چاڵە نەوتییەکان و بە هێز کردنی بناغەکانی دەسەڵاتەکەی و لە سەر ڕێگە لابردنی ڕکابەرەکانی.
مەلەکوشوعەرای بەهاری ئێرانی کە لە شاعیرانی دەرباری شا بووە دەڵێ ئامانج لەو عەمەلیاتە « ئاشناکردنی لوڕەکان بە فەرهەنگ و شارستانیەت و تەمەدون بووە».
(( ئەوەش لە حاڵێکدایە کە کوردستان و زاگرۆس مەڵبەندی شارستانیەت و تەمەدونی ناوچەیی و تەنانەت جیهانیە))
۷- قەتڵوعام و نەسل کوژیی لوڕستان تەنیا لە حەزفی فیزیکی دا قەتیس نەکرایەوە، بەڵکوو سەرکوتی فەرهەنگیش هاوشانی سەرکوتی نیزامی بەڕێوە چوو(( وەک بەرهەمهێنانی فیلمی دۆختەری لوڕ)) هەروەها شکاندنی شوناس و هۆویەتی کورد بوونی لۆڕ تا ئێستاش لە دەستووری ڕێکخراوە و دامەزراوە فەرهەنگیەکانی فارس و ئێرانیەکان دایە و کاری بۆ دەکرێ و فەرهەنگی نوکتە و جۆک ساز کردن بەشێکە لەو سیاسەتە فەرهەنگیەی ئێرانیەکان.
۸- بوردومانی شارەکان بە فڕۆکە، بە تایبەتی بوردومانی ناوچەکانی نیشتەجێ بوونی خەڵکی ئاسایی لە شاری خوڕەماوا لە بانەمەڕی ١٣٠٣ی هەتاویش یەکێکی دیکە بوو لە هەزاران جینایەتی ئەرتەش و دەوڵەتی ئێرانی.
ئەو هێرشە لە مێژوو دا یەکەم عەمەلیاتی هێزی ئاسمانیی ئەرتەشی ئێران بوو کە سەرەنجام توانیان لە ١٥ی جۆزەردانی ١٣٠٣ی هەتاوی پاش چەندین حەوتوو بوردومانکردن شاری خوڕەماوا داگیر بکەن.
۹- سەرەڕای تێپەڕ بوونی یەک سەدە بە سەر ئەم کارەساتە دا و هەروەها ڕووخانی دەسەڵاتی پەهلەوی، تا ئێستاش باسکردن لەو پاکتاوی نەژادیە لە ئێران تابۆیە و ڕەوتی سەرکوت و کوشتاری کوردانی لوڕ لە شێوازی دیکە دا بە تایبەتی لە ئاستی سڕینەوەی فەرهەنگ و کلتوور و ناسنامەی کورد بوون هەر وا بەردەوامە.
۱۰- بەشێک لە لاوانی لوڕ ڕۆژی ٩ی بانەمەڕ، واتە ساڵڕۆژی بوردومانی خوڕەماوایان کە تێیدا هەزاران کەس کوژران و بوونە قوربانی وەک ساڵڕۆژی ژینۆسایدی لوڕستان ناودێر کردووە.
هاوپەیمانی سەربەخۆییخوازانی کوردستان، یادی قوربانیانی قەتڵوعام و ژینۆسایدی کوردانی لوڕ و بەختیاری بەرز ڕادەگرێ و داوا لە هێز و لایەنە کورد و کوردستانیەکان و سەرجەم نەتەوەی کورد دەکا کە ڕۆژی ٩ی بانەمەڕ واتە ٢٩ی ئاوریل بە فەرمی وەک ڕۆژی ژینۆسایدی کوردانی لوڕ ناودێر بکرێ و هەموو ساڵی یادی قوربانیانی ئەم کارەساتە بەرز و بەڕێز ڕابگیردرێ.
هاوکات داوا لە نووسەران، مێژوونووسان و چالاکانی بواری مافی مرۆڤ دەکەین کە بۆ بە ڕەسمی ناسینی ئەم ژینۆسایدە لە ئاستی جیهانی و نێونەتەوەییدا هاوکار و یارمەتیدەرمان بن ، تاکوو بتوانین وەک هاوپەیمانی سەربەخۆییخوازانی کوردستان، ئەم جینایەتە و سەدان جینایەتی تری ئێرانیەکان، دەرهەق بە نەتەوەی کورد بە گوێی دنیا و بە تایبەتی ڕێکخراوەکانی جیهانیی مافی مرۆڤ و نەتەوە یەکگرتووەکان بگەیەنین.
هاوپەیمانی سەربەخۆییخوازانی کوردستان
٩ی بانەمەڕی ٢٧٢٢ی کوردی
٢٩ی ئاوریلی ٢٠٢٢ی زایینی
#٩یبانەمەڕساڵڕۆژیژینۆسایدیکوردانی_لوڕ